(नियम ३ सँग सम्बन्धित)
वातावरणीय प्रभाव मूल्याङ्कन गर्नु पर्ने प्रस्तावहरू

(अ) वन क्षेत्र

१. तराईमा ५०० हेक्टरभन्दा बढी र पहाडमा १०० हेक्टरभन्दा बढीको क्षेत्रफलमा एकल प्रजातिका स्वदेशी विरुवा एउटै ब्लकमा वृक्षारोपण गर्ने ।

२. सम्बन्धित ठाउँमा परीक्षण भई वृक्षारोपणको लागि उपयुक्त भएका आयातित प्रजातिका विरुवाहरू तराईमा १०० हेक्टरभन्दा बढी र पहाडमा ५० हेक्टरभन्दा बढी क्षेत्रफलमा वृक्षारोपण गर्ने ।

३. तराईमा २०० हेक्टरभन्दा बढी र पहाडमा ५० हेक्टरभन्दा बढी क्षेत्रफलको वन कबुलियती वनको रूपमा दिने ।

४. सरकारद्वारा वन अनुसन्धानको प्रयोजनार्थ वार्षिक ३० हेक्टरभन्दा बढीका राष्ट्रिय वन सरपट कटान गर्ने ।

५. कच्चा पदार्थको लागि वनमा आधारित र प्रशोधन विधि प्रयोग हुने वन क्षेत्रको १ कि. मि.भित्र स्थापना गर्ने रोजिन र टर्पेण्टाइन, रबर, प्लाइउड र भेनिर, इटा तथा टायल, सूर्ति कत्था र काठमा आधारित सलाई, पल्प र कागज उद्योग, दाउरा बढी खपत गर्ने अलैंची लगायत मध्यम र ठूला चिया उद्योग तथा लौठसल्ला र धूप उद्योग स्थापना गर्ने ।

६. फोहोर तथा प्रदूषण फाल्ने, जडिबुटी र सुगन्धित वनस्पतिको व्यावसायिक तथा औद्योगिक प्रशोधन गर्ने ।

७. वन क्षेत्र, राष्ट्रिय निकुञ्ज, आरक्ष तथा संरक्षित क्षेत्र, मध्यवर्ती क्षेत्र, सिमसार क्षेत्र र वातावरण संरक्षण क्षेत्रमा ५० शैयाभन्दा बढीका रिसोर्ट, होटेल र सफारी तथा मध्यम र ठूला खालका शिक्षण संस्था, अस्पताल र उद्योग स्थापना वा अन्य निर्माण कार्य गर्ने ।

८. वन तथा संरक्षण क्षेत्र व्यवस्थापन योजना वन पैदावरको परिमाण उल्लेख नभएको अवस्थामा एक जिल्लाबाट एउटै वन क्षेत्र वा धेरै वन क्षेत्रबाट एक पटक वा पटक पटक  मिति २०६४।५।३ को नेपाल राजपत्रमा प्रकाशित सूचनाद्वारा हेरफेर गरिएको ।
गरी प्रति प्रजापति वार्षिक ५० मे. टनभन्दा बढीका जरा झिक्ने प्रजातिका वन पैदावार सङ्कलन गर्ने ।

९. वन तथा संरक्षण क्षेत्र व्यवस्थापन योजनामा वन पैदावारको परिमाण उल्लेख नभएको अवस्थामा एक जिल्लाबाट एउटै वन क्षेत्र वा धेरै वन क्षेत्रबाट एक पटक वा पटक पटक गरी प्रति प्रजाति वार्षिक १०० मे. टनभन्दा बढीका बोक्रा झिक्ने प्रजातिका वन पैदावार सङ्कलन गर्ने ।

१०. प्रचलित कानून अनुसार सङ्कलन गर्न प्रतिवन्ध नलगाइएका एउटै वन क्षेत्र वा धेरै वन क्षेत्र वा एक वा धेरै सिजनमा जरा र बोक्रा प्रजाति, सालसिड, रिठ्ठा र अमला, तेन्दुपात, भोर्लापात, तेजपात लगायत काठ बाहेकका वन पैदावार एक पटक वा पटक पटक गरी प्रति
प्रजाति वार्षिक १०० टनभन्दा बढी एक जिल्लाबाट सङ्कलन गर्ने ।

११. प्रचलित कानून अनुसार प्रशोधन गरी सारतत्व निकाली निकासी गर्न पाइने प्रजातिहरुको हकमा एउटै वन क्षेत्र वा धेरै वन क्षेत्र वा एक वा धेरै सिजनमा एक जिल्लाबाट प्रति प्रजाति ५० टन भन्दा बढी वन पैदावार सङ्कलन गर्ने ।

१२. वनसँग सम्बन्धित सरकारी निकाय बाहेक अन्य निकायहरुबाट कार्यान्वयन हुने प्रस्तावको लागि ५ हेक्टरभन्दा बढीको वन क्षेत्र कटान गर्ने ।
१३.७५० हेक्टरभन्दा बढीको वन क्षेत्र एउटै समुदायलाई व्यवस्थापन गर्न हस्तान्तरण गर्ने ।
(आ) उद्योग क्षेत्र
१. दैनिक ५ लाख लिटरभन्दा बढी क्षमता भएको उमाल्ने र फर्मेन्टेसन सुविधायुक्त बु्रअरी तथा वाइनरी स्थापना गर्ने ।
२. दैनिक १०० मे. टनभन्दा बढी उत्पादन क्षमता भएको कोरोसिभ, एसिड, अत्काली जस्ता प्राथमिक रसायन उत्पादन (साइट्रिक, टारटनिक, एसेटिक एसिड जस्ता बाहेक) गर्ने ।
३. दैनिक १०,००० वर्ग फिटभन्दा बढी छाला प्रशोधन गर्ने ।
४. रु. ५० करोड भन्दा बढी स्थिर पूँजी लगानी हुने (सिभिल कार्य र मेशिनरी) खानीमा आधारित उद्योग स्थापना गर्ने ।
मिति २०६९।११।१४ को नेपाल राजपत्रमा प्रकाशित सूचनाद्वारा हेरफेर गरिएको ।
५. पेट्रोल रसायनिक उत्पादन तथा प्रशोधन (डिजेल, मट्टितेल, लुब्रिकेन्टस्, प्लाष्टिक, सिन्थेटिक,रबर आदि) गर्ने ।
६. दैनिक ५० टनभन्दा माथि फेरस तथा नन्फेरस (रिरोलिङ्ग, रिमेल्टिङ्ग र फेब्रिकेशन बाहेक)
प्रारम्भिक स्मेल्टिङ्ग गरी धातु उत्पादन गर्ने ।
७. दैनिक ३,००० मे. टन भन्दा बढी खाँडसारी वा चिनी उत्पादन गर्ने उद्योग स्थापना गर्ने ।
८.चुनढुंगा वा क्लिंकरमा आधारित दैनिक ३ हजार मे. टन भन्दा बढी उत्पादन क्षमता भएको क्लिंकर वा सिमेन्ट उद्योग स्थापना गर्ने ।
९. दैनिक ५०० मे. टन भन्दा बढी उत्पादन क्षमता भएको चुन उद्योग स्थापना गर्ने ।
१०. एस्वेस्टस उत्पादन गर्ने ।
११. रेडियो विकिरण निष्काशन हुने (न्यूक्लियर/एटोमिक प्रशोधन) उद्योग स्थापना गर्ने ।
१२. दैनिक ५० मे. टनभन्दा बढी औषधिको लागि प्रारम्भिक कम्पाउण्ड (Bulk Drugs)
संश्लेषण (Formulation) गर्ने ।
१३. अति घातक (Extremely Hazardous) पदार्थ जस्तै ः आइसोनाइट, मर्करी कम्पाण्ड आदि उत्पादन गर्ने ।
१४.नेपाली सेना वा नेपाल प्रहरीले स्थापना वा उत्पादन गर्ने बाहेकका गोली, गट्ठा, बारुद लगायतका बिस्फोटक पदार्थ उत्पादन गर्ने ।
१५. दैनिक १०० मे. टनभन्दा बढी उत्पादन क्षमता भएको पल्प वा कागज उद्योग स्थापना गर्ने ।
१६. वार्षिक २ करोड गोटाभन्दा बढी उत्पादन क्षमता भएको इटा टायल उद्योग स्थापना गर्ने ।
१७. दैनिक ५० मे. टन भन्दा माथि हाड, सिङ र खुरको रासायनिक प्रशोधन गर्ने ।
१८. बार्षिक ५० हजार क्यूविक फिटभन्दा बढी काठ प्रयोग गर्ने सःमिल स्थापना गर्ने ।
(इ) खानी क्षेत्र
मिति २०७२।७।३० को नेपाल राजपत्रमा प्रकाशित सूचनाद्वारा हेरफेर गरिएको ।
१. खानी उत्खनन् गर्नको लागि १०० जना भन्दा बढी जनसंख्याको स्थायी बसोबास,स्थानान्तरण वा पुनर्वास गर्ने ।
२. खानी उत्खनन कार्यको लागि ः
(क) सबै रेडियोधर्मी धातुहरुको उत्पादन गर्न उत्खनन् कार्य गर्ने ।
(ख) अन्य धातुहरु उत्पादन गर्न भूमिगत उत्खनन् भए दैनिक २०० टनभन्दा बढी र
सतही उत्खनन् भए दैनिक १,२०० टनभन्दा बढी उत्खनन्को कार्य गर्ने ।
(ग) अधातु खनिज उत्पादन गर्न गरिने भूमिगत उत्खनन् भए दैनिक २०० मेट्रिक टनभन्दा
बढी र सतही उत्खनन् भए दैनिक ४,८०० मेट्रिक टनभन्दा बढी उत्खनन्को कार्य
गर्ने ।
(घ) साधारण निर्माणमुखी ढुङ्गा, डेकोरेटिभ ढुङ्गा, बालुवा, ग्राभेल र औद्योगिक माटोकोे उत्खनन्का लागि दैनिक ३०० क्यु.मि. भन्दा बढी उत्खनन् कार्य गर्ने ।
(ङ) कोईला तथा मट्टिकोईला उत्पादन गर्न गरिने भूमिगत उत्खनन् भए दैनिक २०० टनभन्दा बढी र सतही उत्खनन् भए दैनिक ४०० टनभन्दा बढी उत्खनन् कार्य गर्ने ।
(च) दैनिक १ लाख घनमिटरभन्दा बढी प्राकृतिक ग्याँस (Biogenic Natural Gas) उत्पादन कार्य गर्ने ।
(छ) पेट्रोलियम पदार्थको उत्खनन् र प्रशोधन सम्बन्धी कार्य गर्ने ।
(ज) नदी नाला सतहबाट दैनिक २५० घनमिटर भन्दा बढी बालुवा, ग्राभेल (गिर्खां माटो
निकाल्ने ।
तर नदी नाला सतहबाट विकास निर्माणका लागि आवश्यक पर्ने रोडा, ढुङ्गा, बालुवा, गिट्टी, ग्राभेल (गिर्खा), माटो निकाल्नको लागि प्रारम्भिक वातावरणीय परीक्षण मात्र गरे पुग्नेछ ।
(ई) सडक क्षेत्र

१. देहायका सडकहरू निर्माण गर्ने ः–
मिति २०६७।६।१८ को नेपाल राजपत्रमा प्रकाशित सूचनाद्वारा संशोधन गरिएको ।
मिति २०७२।७।३० को नेपाल राजपत्रमा प्रकाशित सूचनाद्वारा हेरफेर गरिएको ।
मिति २०७३।१।२० को नेपाल राजपत्रमा प्रकाशित सूचनाद्वारा थप गरिएको ।
(क) राष्ट्रिय राजमार्ग
(ख) प्रमुख सहायक सडकहरू
२. ५० कि. मि. भन्दा लामो रज्जुमार्ग निर्माण गर्ने ।
३. ५ कि. मि. भन्दा लामा केबुलकार मार्ग निर्माण गर्ने ।
(उ) आवास, भवन तथा शहरी विकास क्षेत्र
१. १०,००० वर्गमिटर क्षेत्रफलभन्दा माथिको Built Up Area वा Floor Area भएको
Residential, Commercial and Their Combination को भवन निर्माण गर्ने ।
२. २,००० जनाभन्दा बढी एकै पटक आगमन तथा निगमन हुने सिनेमा हल, थिएटर,Community Hall, Stadium, Concert Hall, Spot Complex  निर्माण गर्ने ।
३. ४ हेक्टरभन्दा बढी क्षेत्रमा आवास विकास गर्ने ।
४. १०० हेक्टरभन्दा माथिको जग्गा विकास आयोजना सञ्चालन गर्ने ।
५. १६ तल्ला वा ५० मिटर भन्दा माथिका भवनहरु निर्माण गर्ने ।
(उ) जलस्रोत र ऊर्जा क्षेत्र
१.  ………………
२. ५० मेगावाटभन्दा बढी क्षमताको जलविद्युत उत्पादन आयोजना निर्माण गर्ने ।
३. विद्युत उत्पादन अन्तर्गत ः
(क) १ मेगावाटभन्दा बढीको कोइला वा आणविक विद्युत उत्पादन आयोजना सञ्चालन
गर्ने ।
(ख) ५ मेगावाटभन्दा बढीको खनिज तेल वा ग्याँसबाट विद्युत उत्पादन आयोजना सञ्चालन
गर्ने ।
४. सिंचाईको नयाँ प्रणाली अन्तर्गत ः–
मिति २०६५।३।१६ को नेपाल राजपत्रमा प्रकाशित सूचनाद्वारा संशोधन गरिएको ।
मिति २०६५।११।२६ को नेपाल राजपत्रमा प्रकाशित सूचनाद्वारा झिकिएको ।
मिति २०६५।१०।२० को नेपाल राजपत्रमा प्रकाशित सूचनाद्वारा हेरफेर गरिएको ।
(क) तराई र भित्री मधेशमा २,००० हेक्टरभन्दा बढीको क्षेत्र सिंचाई गर्ने ।
(ख) पहाडी उपत्यका र टारमा ५०० हेक्टरभन्दा बढीको क्षेत्र सिंचाई गर्ने ।
(ग) पहाडी भिरालो पाखा र पर्वतीय क्षेत्रमा २०० हेक्टर भन्दा बढी क्षेत्र सिंचाई गर्ने ।
५. १०० जनाभन्दा बढी स्थायी बसोबास भएका जनसंख्या विस्थापित गर्ने कुनै पनि जलस्रोत
विकास कार्य गर्ने ।
६. वहुउद्देश्यीय जलाशयको निर्माण गर्ने ।
७. एउटा जलाधार क्षेत्रबाट अर्को जलाधार क्षेत्रमा पानी फर्काई (इन्टर बेसिन वाटर ट्रान्सफर)
उपयोग गर्ने ।
(ऊ१) नवीकरणीय उर्जा क्षेत्र ः
(क) १० मेटावाटभन्दा बढी क्षमताको सौर्य उर्जाबाट विद्युत उत्पादन आयोजना सञ्चालन गर्ने
।
(ख) १० मेटावाटभन्दा बढी क्षमताको वायु उर्जाबाट विद्युत उत्पादन आयोजना सञ्चालन गर्ने
।
(ग) २ मेटावाटभन्दा बढी क्षमताको जैविक उर्जाबाट विद्युत उत्पादन आयोजना सञ्चालन
गर्ने ।
(ए) पर्यटन क्षेत्र
१. १०० शैयाभन्दा बढीको होटल निर्माण, स्थापना र सञ्चालन गर्ने ।
२. नयाँ विमानस्थल निर्माण गर्ने ।
(ए) खानेपानी क्षेत्र
१. २०० हेक्टर भन्दा बढी क्षेत्रमा फैलिएको वर्षादको पानी संकलन गर्ने तथा सोही क्षेत्रफलमा
भएको पानीका स्रोतहरुको प्रयोग गर्ने ।
मिति २०६७।६।१८ को नेपाल राजपत्रमा प्रकाशित सूचनाद्वारा थप गरिएको ।
२. सेफ इल्ड १ क्युविकभन्दा बढी सतही पानीको स्रोत र सो पानीको स्रोतको सम्पूर्ण भाग
सुख्खा समयमा आपूर्ति गर्ने ।
३. भूमिगत पानीको स्रोत विकासका लागि कूल एक्यूफरको ५० प्रतिशत भन्दा बढी रिचार्ज
गर्ने ।
४. खानेपानी आयोजना सञ्चालन गर्नको लागि १०० जनाभन्दा बढी जनसंख्या विस्थापित गर्ने ।
५. पानीको स्रोतको माथिल्लो भागमा ५०० जनाभन्दा बढीको जनसंख्या बसोबास गराउने ।
६. पचास हजार भन्दा बढी जनसंख्यालाई खानेपानी आपूर्ति गर्ने ।
७. एक लाख भन्दा बढी मानिसहरूलाई खानेपानी आपूर्ति गरी नयाँ स्रोत जोड्ने ।
८. जैविक एवं रासायनिक प्रदूषणहरू हुने पोयन्ट र नन् पोयन्ट स्रोतहरू वा तिनबाट प्रभावित
हुन सक्ने भूमिगत जलस्रोतको ओभर माइनिङ्ग गर्ने ।
९. प्रति सेकेण्ड २५ लिटरभन्दा बढी पानीको स्रोत उपयोग गर्ने खानेपानी स्रोत सम्बन्धी
बहुउद्देश्यीय आयोजना सञ्चालन गर्ने ।
(ओ) फोहोर मैला व्यवस्थापन क्षेत्र
१. १०,००० भन्दा बढी जनसंख्यालाई टेवा पु¥याउने उद्देश्यले सञ्चालन हुने फोहोरमैला
व्यवस्थापन कार्य गर्ने ।
२. घर एवं आवास क्षेत्रहरूबाट निस्कने फोहोरमैलाको सम्बन्धमा देहायको काम गर्ने ः
(क) वार्षिक ५,००० टन भन्दा बढी फोहोरमैला जमिनमा भर्ने ।
(ख) १० हेक्टरभन्दा बढी क्षेत्रमा फैलिएको ट्रान्सफर स्टेशन र रिसोर्स रिकोभरी एरिया
सम्बन्धी काम गर्ने ।
(ग) १० हेक्टरभन्दा बढी क्षेत्रमा फैलिएको रसायन, यान्त्रिक वा जैविक तरिकाबाट
फोहोरमैला छनौट, केलाउने, तह लाउने र पुन प्रयोग गर्ने ।
(घ) १० हेक्टरभन्दा बढी क्षेत्रमा फैलिएको कम्पोष्ट प्लान्ट सम्बन्धी काम गर्ने ।
(ङ) कम्तीमा १०,००० जनसंख्या भएको शहरी क्षेत्रबाट निस्कने फोहोरमैला गाड्ने काम
गर्ने ।
३. देहायको प्रकृति र जुनसुकै स्तरका खतरापूर्ण फोहोरमैला सम्बन्धी देहायका निर्माण सम्बन्धी
काम गर्ने ः–
(क) फोहोरमैला संयन्त्र निर्माण ।
(ख) फोहोरमैला रिकोभरी प्लान्ट निर्माण ।
(ग) फोहोरमैला भर्ने, थुपार्ने वा गाड्ने ठाउँको निर्माण ।
(घ) फोहोरमैला भण्डारण गर्ने ठाउँको निर्माण ।
(ङ) फोहोरमैला ट्रिटमेण्ट सुविधाको निर्माण ।
४. घातक फोहोर पदार्थ सम्बन्धी देहायका काम गर्ने ः–
(क) २५ वर्षभन्दा बढी आधा आयु भएको कुनै पनि रेडियोधर्मी वस्तुहरूको निष्काशन र
व्यवस्थापन गर्ने ।
(ख) पचास लेथल डोज भएको कुनै पनि रेडियोधर्मी वस्तुहरुको निष्काशन र व्यवस्थापन
गर्ने ।
(ग) कम्तीमा २५ शैया भएको स्वास्थ्य केन्द्र वा अस्पताल वा नर्सिङ्ग होमबाट निस्कने जैविक घातक पदार्थहरूको अन्तिम निष्काशन व्यवस्थापन गर्ने ।
(घ) कुनै पनि घातक पदार्थलाई भष्म वा पुन प्रयोग गर्नको लागि १ हेक्टर वा सोभन्दा बढी क्षेत्रफल जमिन र ऊर्जा सम्बन्धी कुनै काम गर्ने ।
(औ) कृषि क्षेत्र
१. पहाडमा १ हेक्टरभन्दा बढी र तराईमा ५ हेक्टरभन्दा बढी सरकारी वन फडानी गरी कृषिको लागि प्रयोग गर्ने ।
२. कृषियोग्य भूमिमा शहरीकरण गर्ने ।
३. जीवनाशक विषादी (सूचित विषादीहरुको हकमा मात्र) प्लाण्ट स्थापना गर्ने ।
(अं) स्वास्थ्य क्षेत्र
१. १०० शैयाभन्दा बढीको अस्पताल वा नर्सिङ्ग होम वा चिकित्सा व्यवसाय (अधययन÷अध्यापन समेत) संचालन गर्ने ।
(अः) देहायको क्षेत्रमा कुनै प्रस्ताव कार्यान्वयन गर्ने भएमा–
१. ऐतिहासिक, साँस्कृतिक तथा पुरातात्विक क्षेत्र ।
२. राष्ट्रिय निकुञ्ज, वन्यजन्तु आरक्ष र संरक्षण क्षेत्र ।
तर राष्ट्रिय निकुञ्ज, वन्यजन्तु आरक्ष, सीमसार र संरक्षण क्षेत्रका नदी नाला
सतहबाट विकास निर्माणका लागि आवश्यक पर्ने रोडा, ढुङ्गा, बालुवा, गिट्टी, ग्राभेल (
गिर्खा), माटो निकाल्नको लागि प्रारम्भिक वातावरणीय परीक्षण मात्र गरे पुग्नेछ ।
३. सार्वजनकि खानेपानी आपूर्तिका मुख्य स्रोतहरु रहेको क्षेत्र ।
(अः१) खण्ड (अ) देखि खण्ड (अं) सम्म उल्लिखित र सोभन्दा कमस्तरका प्रस्तावहरु तथा अनुसूची –१ मा उल्लिखित र सोभन्दा कमस्तरका प्रस्तावहरु बाहेक पच्चीस करोड रुपैयाँभन्दा बढी लागत लाग्ने कुनै विकास कार्य, भौतिक क्रियाकलाप वा भू–उपयोगको परिवर्तन गर्ने कुनै
योजना, आयोजना वा कार्यक्रम सञ्चालन गर्ने । मिति २०७३।१।२० को नेपाल राजपत्रमा प्रकाशित सूचनाद्वारा थप गरिएको ।